(၆) လူသားႏွင့္လူ့အဖြဲ့အစည္းကုိ ငရဲတြင္က်ခံေစေသာ ပဋိပကၡ၏အျပစ္
ဗုဒၶ၀ါဒီမ်ားအျမင္မွ ပဋိပကၡက လူသားႏွင့္လူ့အဖြဲ့အစည္းကုိ ငရဲတြင္က်ခံေစျခင္း အေၾကာင္းမ်ားစြာ ရွိပါတယ္။
(က) စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ခ်ိန္ခြင္လ်ာ ဆုံးရႈံးျခင္း။ ။ ျမတ္ဗုဒၶက မၾကာခဏ မိန့္ၾကားသည္မွာ - ခံျပင္းစိတ္ဟာ ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္းမွ လာတယ္ - ဆုိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီစကားမ်ားကုိ ခြဲျခားေ၀ဖန္တဲ့အခါ - အျငင္းပြါးမႈက အေကာင္းဆုံး ေျဖရွင္းမႈကုိ ေတြ့ရွိျခင္းမွ လူသားသတၱ၀ါမ်ားကုိ တားဆီးတယ္ - ဆုိတာ အၾကံျပဳထားတာကုိ ေတြ့ျမင္ႏုိင္ပါတယ္။ အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ သူတုိ့ရဲ့စိတ္ဟာ ဟန္ခ်က္ညီညီ ဆုံးရႈံးပါလိမ့္မယ္။ အေၾကာင္းကေတာ့ ခံျပင္းစိတ္ဟာ သူတုိ့ကုိ မႊန္းထူသြားေစျပီး ပူး၀င္သြားလုိ့ပါ။ သူတုိ့ကုိယ္ကုိယ္သူတုိ့ ထိန္းခ်ဳပ္မထားႏိုင္တဲ့ အခါမွာေတာ့ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ ဤျဖစ္စဥ္မွာ သဘိယေထရ္ရဲ့ ဒီစကားျဖင့္ ေကာက္ခ်က္ခ်ၾကည့္သင့္ပါတယ္။
“ လူအမ်ားက ဤကမၻာတြင္ သူတုိ့ဟာ ျပဳိလဲပ်က္စီးျခင္းအဆုံးသုိ့ လာေနတယ္ဆုိတာကုိ သေဘာမေပါက္ပါ။ ဒါေပမယ့္ ဤအခ်က္တြင္ ဗဟုသုတရွိျပီးေသာ သူတုိ့က ထုိနည္းျဖင့္ ပဋိပကၡကုိ ရပ္စဲျပီးျပီ။ သုိ့ေသာ္လည္း မသိမုိက္မဲသူမ်ားက ထာ၀ရ တည္ေနၾကေတာ့မည္ကဲ့သို့ ျပဳမူၾကတဲ့အခါ ဓမၼကုိ ေကာင္းစြာနားလည္သူမ်ားကေတာ့ နာက်င္ေနသူမ်ားအၾကား နာက်င္မႈမ်ားမွ ကင္းေ၀းေနၾကတယ္။”
ဒီေဖာ္ျပခ်က္အရ ပဋိပကၡကုိ ကုိင္တြယ္ရန္ စြမ္းရည္မရွိတဲ့အခါ ဤအရာမ်ားက စိတ္ပုိင္းဆုိင္ရာခ်ိန္ခြင္လ်ာႏွင့္ပတ္သက္၍ ဆုံးရႈံးမႈဆီသုိ့ ဦးတည္သည္သာမက လူ့အဖြဲ့အစည္း၏ညီညြတ္ျခင္းကုိလည္း ဖ်က္ဆီးရန္ ဦးတည္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒီျဖစ္စဥ္မွ ျမတ္ဗုဒၶက “လူအမ်ားဟာ ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္းမွ ထိန္းသိမ္းသင့္၊ ေရွာင္ရွားသင့္ျပီး ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္းထဲသုိ့ မပါ၀င္သင့္။ အဲဒီေနာက္ ခံျပင္းစိတ္မွ သူတုိ့ရဲ့စိတ္ကုိ လြတ္ေျမာက္ေစသင့္တယ္” ဆုိတာကုိ ေကာက္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
(ခ) ဥစၥာပစၥည္း ဆုံးရႈံးျခင္း။ ။ ခုဒၵကနိကာယအရ- ကန္ထဲတြင္ ငါးတစ္ေကာင္ကုိ ဖမ္းမိတဲ့ ဖ်ံႏွစ္ေကာင္ဟာ အဲဒီငါးကို ခြဲမေ၀ႏုိင္ၾကပါဘူး။ သူတုိ့ဟာ အခ်ိန္မ်ားစြာ တစ္ေကာင္နဲ့တစ္ေကာင္ ျငင္းခုံၾကပါတယ္။ အဲဒီေနာက္ ေျမေခြးတစ္ေကာင္ဟာ သူတုိ့ထံသုိ့ ခ်ဥ္းကပ္လာပါတယ္။ သူတုိ့ဟာ တရားမွ်တစြာ ငါးကုိ ခြဲေ၀ေပးရန္ ေျမေခြးကုိ ေတာင္းပန္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီအခါ ေျမေခြးက ေခါင္းကုိ သူတုိ့အထဲက တစ္ေကာင္ကုိ ေပးျပီး အျမီးကုိ က်န္တဲ့အျခားတစ္ေကာင္ကုိ ေပးပါတယ္။ ငါးရဲ့အဓိကအစိတ္အပုိင္းကုိေတာ့ ေျမေခြးက သူ့ဇနီးအတြက္ သူ့ေနရာသုိ့ သယ္ေဆာင္သြားပါေတာ့တယ္။
အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ ဖ်ံႏွစ္ေကာင္ဟာ “ ငါတုိ့ ပဋိပကၡမျဖစ္ခဲ့ၾကယင္ ငါးရဲ့အဓိကအစိတ္အပုိင္းကုိ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ ငါတုိ့ စားၾကရလိမ့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ ငါတုိ့ ရန္ျဖစ္ေနတဲ့အတြက္ ေျမေခြးဟာ ငါးရဲ့အဓိကအသားကုိ ယူေဆာင္သြားတယ္” ဆုိတာကုိ ရွင္းရွင္းလင္းလင္း နားလည္လာခဲ့ပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶက “ ဤကမၻာတြင္ လူသားမ်ားအနက္ ျငင္းခုံခုိက္ရန္ျဖစ္ေနတဲ့သူမ်ားဟာ ေျဖရွင္းမႈကုိ ေတြ့ျမင္ရန္အလုိ့ငွါ ေရွးဦးစြာ အကဲျဖတ္ တရားသူၾကီးထံ သြားပါလိမ့္မယ္။ အဲဒီေနာက္ သူတုိ့ဟာ သူတုိ့ရဲ့ပုိင္ဆုိင္မႈမ်ား ဆုံးရႈံးပါလိမ့္မယ္” ဆုိတာကုိ ေကာက္ခ်က္ခ်ပါတယ္။
(ဂ) လူ့အဖြဲ့အစည္းအတြင္း ေစ့စပ္ညွိႏုိင္းမႈ ဆုံးရႈံးျခင္း။ ။ တစ္ဦးခ်င္းအလုိက္နွင့္လူမႈေရး ဆင္းရဲဒုကၡမ်ားကုိ ဖယ္ရွားရန္အတြက္ အထူးသျဖင့္ ပဋိပကၡကုိ ကုိင္တြယ္ျခင္းကိစၥတြင္ စံနမူနာတစ္ခုအျဖစ္ ျဖည့္ဆည္းေပးရန္ ျမတ္ဗုဒၶက သံဃာ့အဖြဲ့အစည္းကုိ ပုံစံထုတ္လုပ္ပါတယ္။
အမွန္စင္စစ္ ျမတ္ဗုဒၶက ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာ သံဃာကုိ အေလးအနက္ျပဳထားပါတယ္။ ေဒ၀ဒတ္လုိ ပုဂၢဳိလ္ တစ္ဦးတစ္ေယာက္က သံဃာ့အဖြဲ့အစည္းအတြင္း ဖ်က္ဆီးရန္ ၾကဳိးစား၍ရခဲ့သည့္တုိင္ သူ၏အျပဳအမူဟာ ဓမၼ(အနႏၱရာယိကမၼႏွင့္ ၀ိနယ) ႏွင့္အညီ မွားယြင္းမႈတစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။ ဤအရာဟာ “သုခါ သံဃႆ သာမဂၢီ” အုပ္စုႏွစ္စုၾကားထဲတြင္ ညီညြတ္မႈသည္ ေပ်ာ္ရႊင္မႈ၏ရင္းျမစ္ျဖစ္ပါတယ္-ဆုိတဲ့ ျမတ္ဗုဒၶ၏ေျပာဆုိခ်က္မ်ားအတြက္ အထူးသျဖင့္ အားေကာင္းေသာအေၾကာင္းျပခ်က္တစ္ခု ျဖစ္ပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက ေစ့စပ္ညွိႏႈိင္းမႈဆုိင္ရာအဖြဲ့အစည္းႏွင့္ ေကာင္းေသာအျပဳအမူတြင္ ကူညီေထာက္ပ့့ံသူအျဖစ္ သံဃာကုိ တည္ေထာင္ရန္ ၾကဳိးစားခဲ့ပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶက မွားယြင္းေသာအျမင္အျဖစ္ ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္း၏အႏၱရာယ္ကုိ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆုိပါတယ္။ ဥစၥာ၊ ရာထူး၊ ဂုဏ္သတင္း၊ ေပ်ာ္ရႊင္မႈအသီးသီးျဖစ္တဲ့ ကမၻာေလာကရဲ့ အရာ၀တၳဳမ်ားကုိ ရရွိရန္ ေအာင္ျမင္ရန္ အလုိဆႏၵရွိခဲ့ပါတယ္။ လူအမ်ားဟာ ဒါကုိ သိျမင္နားလည္တဲ့အခ်ိန္ ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္းမွ ေ၀းကြာသင့္၊ ေရွာင္ရွားသင့္ပါတယ္။
အက်ဳဥ္းခ်ဳပ္ရလ်င္ ျငင္းခုံျခင္းႏွင့္ ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္း၏ အျပစ္မ်ားက အႏုတ္လကၡဏာေဆာင္ေသာ က႑ ၅-ခု ကုိ ျဖစ္ေစပါတယ္။ ၄င္းအရာမ်ားကေတာ့ ဥစၥာဆုံးရႈံးျခင္း၊ အခ်ိန္ကုန္ျခင္း၊ ခံစားမႈကုန္ဆုံးျခင္း၊ အခြင့္အေရးဆုံးရႈံးျခင္းႏွင့္ သူငယ္ခ်င္းမ်ားဆုံးရႈံးျခင္းတုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။