(၁) နိဒါန္း
မ်က္ေမွာက္ကမၻာတြင္ ယဥ္ေက်းမႈမ်ား၊ ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ဘာသာေရးမ်ား ကြဲျပားျခားနားမႈမ်ားက လူတစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး အုပ္စုတစ္စုႏွင့္တစ္စုအၾကားတြင္ ပဋိပကၡကုိ ျဖစ္ေပၚလာေစရန္ အလြန္လြယ္ကူေစပါတယ္။ လူသားသတၱ၀ါမ်ားႏွင့္ လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ား၌ ပဋိပကၡျဖစ္ျခင္း၏အေၾကာင္းမွာ မ်ားျပားစြာရွိပါတယ္။ အမွန္အားျဖင့္ စပ္ဆက္စဥ္းစားၾကည့္ပါက ပဋိပကၡဟာ လူသားဘ၀တြင္ သဘာ၀ျဖစ္စဥ္နွင့္ မရွိမျဖစ္လုိအပ္ေသာ အရာ၀တၳဳမ်ား ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။
အခ်ဳိ့ပညာရွင္မ်ားအလုိအရ ေစာေစာပုိင္းအခ်ိန္မ်ားကတည္းကပင္ လူသားမ်ားႏွင့္လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ားဟာ အျမဲတမ္း ပဋိပကၡရွိခဲ့ျပီး ျဖစ္ပါတယ္။ အမွန္အားျဖင့္ ျခားနားေသာ လူအဖြဲ့အစည္း ပတ္၀န္းက်င္တြင္ သူတုိ့ကုိ ေမြးဖြါးလာကတည္းက ထုိပဋိပကၡကုိ ေရွာင္လႊဲ၍ မရႏုိင္ခဲ့ပါဘူး။ အဲဒီအတြက္ ပဋိပကၡဟာ ေကာင္းသလား ဆုိးသလားဆုိတဲ့ ေမးခြန္းမ်ားကုိ ျဖစ္ေပၚေစပါတယ္။
ပဋိပကၡ-သေဘာတရားအရ ေျပာဆုိျပီးခဲ့တဲ့အတုိင္း လူသားဟာ သူ၏လူ့အဖြဲ့အစည္းအတြင္း တစ္စုံတစ္ခုေသာ စံႏႈန္းကို ပုံေဖာ္ေသာ လူမႈေရးသတၱ၀ါ ျဖစ္ပါတယ္။ လူမ်ားဟာ သူတို့ရဲ့အလုိဆႏၵမ်ားကုိ ေက်နပ္မႈရရွိရန္အတြက္ ရုပ္ပုိင္း ဆုိင္ရာရင္းျမစ္မ်ားကုိ ရွာေဖြဖုိး ၾကဳိးစားပါတယ္။ တခ်ိန္တည္းမွာပဲ သူတုိ့ရဲ့အလုိဆႏၵသဘာ၀ကုိ ျပည့္ျပည့္၀၀ နားမလည္းသမွ်ကာလပတ္လုံး သူတုိ့ဟာ အကန့္အသတ္မရွိတဲ့ လုိအပ္ခ်က္မ်ား ရွိလာပါတယ္။ အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ သူတုိ့ဟာ ပဋိပကၡမွျဖစ္ေပၚေသာ ဒုကၡ၏ ေထာင္ေခ်ာက္ထဲသုိ့ က်ေရာက္သြားပါေတာ့တယ္။
ႏုိင္ငံေရးပညာရွင္အခ်ဳိ့ကမူ ပဋိပကၡ၏ရင္းျမစ္မ်ားဟာ စိတ္ကူးယဥ္၀ါဒႏွင့္ စီးပြါးေရးျပႆနာမ်ားမွ အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ေပၚလာတာမဟုတ္ ယဥ္ေက်းမႈအေျခခံအုတ္ျမစ္မွ ျဖစ္ေပၚလာသည္ဟု သူတုိ့၏အျမင္ကုိ ေပးၾကပါတယ္။ သူတုိ့ ေကာက္ခ်က္ခ်တာကေတာ့ ထုိအရာဟာ လူမႈတုိးတက္မႈ၏သေဘာထားကြဲလြဲျခင္း ျဖစ္တယ္ဟု ဆုိပါတယ္။ အခ်ဳိ့ႏုိင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားကလည္း အမ်ဳိးသားေရး၀ါဒ၊ မိမိယဥ္ေက်းမႈကို ဗဟိုျပဳစံထားေသာ၀ါဒႏွင့္ ဘာသာေရးမ်ားဟာ ပဋိပကၡႏွင့္အၾကမ္းဖက္မႈ၏ရင္းျမစ္ျဖစ္တယ္ ဆုိတာကုိ အခုိင္အမာ ေျပာဆုိၾကပါတယ္။
ဒီေနရာမွာ ျငိမ္းခ်မ္းေသာဘာသာတရားဆုိတဲ့ ဗုဒၶဘာသာက ပဋိပကၡဟာ လူသားမ်ားႏွင့္လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ားရဲ့ သဘာ၀ျဖစ္စဥ္ျဖစ္တယ္ဆုိတာကုိ သေဘာတူ မတူ ဆုိတဲ့အပုိင္းပါ။
ျမတ္ဗုဒၶက “ငါဟာ ဒုကၡႏွင့္ဒုကၡ၏ကုန္ဆုံးျခင္းကုိသာလ်င္ ေဟာၾကား၏”ဟု မိန့္ဆုိထားပါတယ္။ သည္အဓိပၸါယ္အရ ပဋိပကၡဟာ ဒုကၡ၏ပုံစံတစ္ခုျဖစ္ျပီး လူသားတုိ့ဟာ ထုိအရာကုိ သင္ယူသင့္သည္၊ နားလည္သင့္သည္၊ ကုိင္တြယ္ေျဖရွင္းသင့္သည္ဆုိတာကုိ နားလည္ႏုိင္ရမည္ ျဖစ္ပါတယ္။
(၂) ပဋိပကၡဆိုတာ ဘာလဲ
ေဆြးေႏြးမႈရဲ့ေသာ့ခ်က္ျဖစ္တဲ့ ပဋိပကၡဆုိတဲ့ စကားလုံးကုိ ဖြင့္ဆုိျခင္းျဖင့္ စတင္ၾကည့္မယ္ဆုိလ်င္ တုိက္ခုိက္ျခင္း၊ စစ္ပြဲ၊ သဟဇာတမျဖစ္ျခင္း၊ အတုိက္အခံျပဳျခင္းတုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။ အက်ဳိးဆက္အားျဖင့္ တုိက္ခုိက္ရန္၊ ျငင္းခုံရန္၊ ေနာက္ဆုံး အခ်င္းခ်င္း သတ္ျဖတ္ဖုိ့အတြက္ေတာင္ တကယ္ျခားနားထားတဲ့ ယုံၾကည္ခ်က္၊ အေျခအေန၊ လုိအပ္ခ်က္၊ အက်ဳိးစီးပြါးမ်ားရွိေနတဲ့ အုပ္စု၊ လူ ႏွစ္ဦးတုိ့အတြက္ ပဋိပကၡကုိ အသုံးျပဳပါတယ္။
အခ်ဳိ့ေနရာမွာေတာ့ ပဋိပကၡကုိ မနာခံမႈ၊ အၾကမ္းဖက္မႈႏွင့္ ဇြတ္အတင္းလုပ္မႈ-ဟု ဆုိႏုိင္သည့္ ခုခံေတာ္လွန္ျခင္းကုိ ဆုိလုိျပီး ျငင္းခုံျခင္း၊ ဆန့္က်င္ျခင္းျဖစ္တဲ့ ကန့္ကြက္ခ်က္မ်ားကုိလည္း ဆုိလုိပါတယ္။ အခ်ဳိ့ကလည္း ပဋိပကၡ-ကုိ လူသားရဲ့အျပဳအမူႏွင့္ဆက္စပ္သည္ဟု ေျပာဆုိပါတယ္။ ပဋိပကၡဟာ သူတုိ့ရဲ့ အက်ဳိးစီးပြါးကုိ ဆန့္က်င္၍ အလုပ္လုပ္ေနတဲ့ အျခားေသာအုပ္စုမ်ားရွိတယ္ဆုိတာကုိ သူတုိ့ဟာ သက္ဆုိင္ေန နားလည္ေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ သုိ့ျဖစ္၍ ပဋိပကၡဟာ အေျခအေန၊ အျပဳအမူႏွင့္အတူတကြ သြားပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သူတုိ့ဟာ အေၾကာင္းအက်ဳိးဆက္သြယ္မႈမွာ တည္ရွိတယ္ဆုိတာကုိ အၾကံျပဳၾကပါတယ္။
ဗုဒၶေဒသနာေတာ္မ်ားတြင္ ပဋိပကၡအတြက္ အသုံးျပဳတဲ့ေ၀ါဟာရမ်ားမွာ ၀ိ၀ါဒ၊ ကလဟ၊ ၀ိေရာဓ၊ ၀ိရုဒၶ၊ ပဋိကၡိပ၊ ၀ိပရီတ စသည္တုိ့ျဖစ္ပါတယ္။ လူမ်ား၊ အုပ္စုမ်ားဟာ တန္ဖုိ့း၊ အခ်က္အလက္၊ စိတ္၀င္စားမႈ၊ ဖြဲ့စည္းတည္ေဆာက္ပုံအျမင္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ သေဘာထားကြဲႏုိင္ပါတယ္။ ဒီျပႆနာမ်ားကုိ မေျဖရွင္းႏုိင္တဲ့အခါ၊ အေကာင္းဆုံးေျဖရွင္းခ်က္ကုိ မရွာေဖြႏုိင္တဲ့အခါ ပဋိပကၡဟာ ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ပဋိပကၡဟာ အျခားေသာသူမ်ား၏ အျမင္မ်ား၊ ရုပ္ပုိင္းဆုိင္ရာရင္းျမစ္မ်ားႏွင့္ ဆန့္က်င္၍ တစ္ဦးတစ္ေယာက္၏ ကုိယ္ပုိင္ စိတ္၀င္စားမႈကုိ ကာကြယ္ရန္ၾကဳိးစားျခင္းမွ ပထမဆုံးအေနျဖင့္ ပုံမွန္ျဖစ္ေပၚလာပါတယ္။ အဲဒီကာကြယ္မႈကုိ အမွန္တကယ္ ေအာင္ျမင္ေအာင္ မျပဳလုပ္ႏုိင္တဲ့ေနရာမ်ားမွာ အခ်ဳိ့လူမ်ား၊ အုပ္စုမ်ားဟာ တစ္ဦးကုိတစ္ဦး သဟဇာတမျဖစ္ျခင္း၊ တုိက္ခုိက္ျခင္း၊ ထိခုိက္ျခင္းမ်ား ျဖစ္ေပၚေစမွာပါ။
အက်ဥ္းခ်ဳပ္ရလ်င္ ေအာက္ပါအတုိင္း ပဋိပကၡကို ရွင္းလင္းျပႏုိင္ပါတယ္။
(၁) အျပဳသေဘာေဆာင္သည့္ အေတြးအေခၚတြင္ ပဋိပကၡဟာ ေတြးေခၚျခင္းကုိ ဖန္တီးရန္ ဦးတည္ေသာအရာျဖစ္ျပီး ေယဘုယ်အားျဖင့္ အသင္း၀င္းမ်ား၊ လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ားရဲ့တုိးတက္မႈကုိ ဦးတည္ပါတယ္။
(၂) သူ့ရဲ့ဆန့္က်င္ဘက္အဓိပၸါယ္တြင္ ပဋိပကၡဟာ အသင္းအဖြဲ့အစည္းမ်ားက စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ႏုိင္မႈ မရွိေသာအရာျဖစ္ျပီး အဲဒီေနာက္ အၾကမ္းဖက္ျခင္း၊ ခုိက္ရန္ျဖစ္ျခင္းမ်ားဟာ အက်ဳိးဆက္အေနနဲ့ အတူတကြ ပါလာပါလိမ့္မယ္။