Nigerian story - က ေျပာတာက ဒီလုိပါ။ Wisdom- ရယ္ Food- ရယ္ Wealth- ရယ္ ခရီးစတင္ ထြက္ခြါၾကပါ တယ္။ မၾကာမီ သူတုိ့ဟာ “မင္းတုိ့ ဘယ္ကုိ သြားၾကမလဲ” လုိ့ ေမးတဲ့ လူတစ္ေယာက္ကုိ ေတြ့ဆုံခဲ့ၾကပါတယ္။ သူတုိ့က “ေနထုိင္ဖုိ့ ေနရာတစ္ေနရာ ရွာေနၾကတယ္” လုိ့ ေျပာတဲ့အခါ အဲဒီသူက “ေကာင္းတယ္။ ငါနဲ့ Wealth- ကုိ ေနထုိင္ေစခ်င္တယ္” လုိ့ ေျပာပါတယ္။ ဒီအခါ Wealth- က “အုိ- လူမုိက္- သင့္အနီး တစ္၀ုိက္မွာ အခ်ိန္အၾကာၾကီး ငါ့ကုိ ရွိလိမ့္မယ္ မဟုတ္” လုိ့ ေျပာခဲ့ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္မၾကာမီမွာပဲ သူတုိ့ဟာ “မင္းတုိ့အားလုံး ဘယ္ကုိ သြားေနၾကတာလဲ” လုိ့ ေမးျမန္းတဲ့ လူတစ္ ေယာက္ကုိ ေတြ့ခဲ့ၾကျပန္ပါတယ္။ သူတုိ့က “ေနထုိင္ဖုိ့ တစ္ေနရာအတြက္ ၾကဳိးစားေနၾကတယ္” လုိ့ ေျပာၾကပါ တယ္။ ဒီကိစၥမွာေတာ့ “ ငါနဲ့ေနထုိင္ဖုိ့ Food - ကုိ ဖိတ္မံတယ္” လုိ့ ေျပာပါတယ္။ food- က “ငါက ဒီေန့ သင္နဲ့အတူ လာခဲ့မယ္ဆုိယင္ေတာင္ သင္ ငါ့ကုိ အခ်ိန္အၾကာၾကီး ထိန္းထားနုိင္လိမ့္မယ္မဟုတ္” လုိ့ ေျပာခဲ့ပါတယ္။
ေနာက္ထပ္ ေတာ္ေတာ္ၾကာ ေလွ်ာက္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ “သင္တို့ေတြ ဘယ္ကုိ သြားၾကမွာလဲ” လုိ့ ေမးျမန္းတဲ့ တတိယေျမာက္လူကုိ ေတြ့ခဲ့ပါတယ္။ “ေနထုိင္ဖုိ့ တစ္ေနရာကုိ ၾကဳိးစားရွာေဖြေနၾကတယ္” လုိ့ သူတုိ့ က ေျပာပါတယ္။ အဲဒီသူက “ ငါနဲ့ Wisdom- က ေနႏုိင္ပါတယ္ ”လုိ့ ေျပာပါတယ္။ ဒီအခါ Food-နဲ့ Wealth- ေျပာတာက “သင္ဟာ Wisdom- ကုိ ေရြးခ်ယ္ခဲ့ျပီးျပီ။ ဒါ့ေၾကာင့္ သင္ဟာ ငါတုိ့ကုိလည္း ပဲ ေကာင္းေကာင္း ေစာင့္ေရွာက္ႏုိင္စြမ္း ရွိလိမ့္မယ္” လုိ့ ေျပာၾကပါတယ္။ သူတုိ့သုံးဦးဟာ အဲဒီလူရဲ့အိမ္ ကုိ ေျပာင္းေရႊ့ေနထုိင္ ခဲ့ၾကပါေတာ့တယ္။
ဒုိ့ေတြရဲ့ အေတြ့အၾကဳံက ဒုိ့တေတြကုိ ေျပာတာက- မ်ားစြာေသာ လူသားေတြရဲ့ပဋိပကၡ- ေသာကပဋိေဒ၀- ဆင္းရဲဒုကၡေတြဟာ ပညာကင္းမဲ့မႈမွ လားေရာက္ၾကတယ္- ဆုိတာပါ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဒုိ့ေတြဟာ မ်ားစြာ ရွိခ်င္ၾက တယ္။ ျပီးေတာ့ အျခားသူမ်ားအတြက္လည္း အဲဒီပညာကုိ ရွိေစခ်င္ၾကတယ္။ ပညာမွာ ဗဟုသုတႏွင့္ျပီးတဲ့ အေကာင္းဆုံးအသုံးျပဳမႈကုိ ျပဳလုပ္ျခင္းဆုိင္ရာ ပါ၀င္တယ္- ဆုိတာ အေျခခံဖြင့္ဆုိခ်က္က ဖြင့္ဆုိေပမဲ့လည္း- ဒုိ့ေတြဟာ ယဥ္ေက်းမႈအမ်ဳိးမ်ဳိးကုိ ဆန္းစစ္ျခင္းျဖင့္- အတူတကြ တန္ဖုိးထားႏုိင္- တဲ့ အျခားသူမ်ားရဲ့ ရႈေထာင့္မ်ားကုိ ခ်န္ထားရစ္ၾကပါတယ္။
အေမရိကတုိက္ေျမာက္ပုိင္းမွာရွိတဲ့ အက္စကီမုိးလူမ်ဳိးတုိ့ရဲ့ ယဥ္ေက်းမႈမွာေတာ့- “ သူတုိ့ဟာ ျပဳလုပ္ဖုိ့ လုိအပ္တဲ့ အရာကုိ ေတြ့ျမင္ႏုိင္တဲ့ အခါနဲ့ - ဘာလုပ္ရမယ္ဆုိတာ ေျပာဆုိျခင္းမရွိဘဲ ေအာင္ျမင္စြာ အဲဒါကုိ ျပဳလုပ္ႏုိင္တဲ့ အခါ- လူတစ္ေယာက္ဟာ ပညာရွိ ျဖစ္လာခဲ့တယ္” လုိ့ ဆုိပါတယ္။
Mesopotamia- မွာ Wisdom- နဲ့ Intelligence- ကုိ Enki- နတ္က ကုိယ္စားျပဳျခင္း ခံရျပီး- ဟန္ခ်က္ညီမွ်မႈကုိ မူလအေျခအေန ျပန္လည္ေရာက္ရွိလာေစျခင္းျဖင့္ wisdom- ကုိ ရရွိခဲ့ပါတယ္။
Confucius- က wisdom- ကုိ နည္းလမ္းသုံးခုျဖင့္ ဆုပ္ကုိင္ထားရာ- တုပျခင္း- လြယ္ကူမႈ၊ ႏႈိင္းဆ ဆင္ျခင္ျခင္း- ျမင့္ျမတ္မႈႏွင့္ အေတြ့အၾကဳံ- ခါးသီးမႈ- တုိ့ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
Plato-ရဲ့ “The Apology” မွာ အားလုံးသိနားလည္ေၾကာင္းျပသတဲ့ Delphi- နတ္ကြန္းက Socrates- ကုိ ညဏ္အေျမာ္အျမင္အရွိဆုံး လူျဖစ္တယ္လုိ့ သေဘာထားမွတ္ခ်က္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါက Socrates- ကုိ ေတြးရခက္အက်ပ္ရုိက္ေစခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကတည္းက ပတ္လည္ရွိ အျခားသူမ်ားစြာဟာ သူ့တုိ့ရဲ့ က်ယ္ျပန့္တဲ့ ဗဟုသုတ အတြက္ ထင္ရွားၾကပါတယ္။
သူဟာ ႏုိင္ငံေရးသမားမ်ား- ကဗ်ာဆရာမ်ားႏွင့္ လက္မႈအတတ္ပညာရွင္မ်ားရဲ့ ျဖစ္ရပ္ကုိ ဆန္းစစ္ခဲ့ပါ တယ္။ ျပီးေတာ့ သိတယ္လုိ့ အခုိင္အမာဆုိထားတဲ့သူမ်ားဟာ တကယ္ မသိခဲ့ဘူး- ဆုိတာရယ္၊ သူတုိ့ အခုိင္အမာ ဆုိထားတာထက္ ပုိ၍ခပ္ေ၀းေ၀းမွာ သိတယ္- ဆုိတာရယ္ကုိ ေတြ့ရွိခဲ့ရပါတယ္။
သူတုိ့ကလည္း သူတုိ့ရဲ့က်ြမ္းက်င္မႈနယ္ပယ္ကုိ ေက်ာ္လြန္ျပီး အရာမ်ားကုိ သိတယ္လုိ့ အခုိင္အမာဆုိခဲ့ ၾကပါတယ္။ Socrates- ပညာရွိ ျဖစ္တဲ့ အေၾကာင္းက- သူဟာ အျခားသူမ်ားနဲ့မတူဘဲ သူကုိယ္တုိင္ ပညာရွိ အျဖစ္ မယူဆခဲ့- လုိ့ ျဖစ္တယ္ဆုိတာ ငါတုိ့တေတြကုိ ေျပာၾကပါတယ္။
Intelligence- ဒါမွမဟုတ္ က်ြမ္းက်င္မႈ ဒီလုိမွမဟုတ္ အင္အားကုိ ျဖစ္ေပၚေစတဲ့ စြမ္းရည္မ်ားဟာ- လူတစ္ေယာက္ကုိ ေမြးဖြားလုိက္တဲ့ တစ္စုံတစ္ရာ ျဖစ္ေပမဲ့လည္း- Wisdom - ကုိေတာ့ ေမြးဖြားေပးလုိက္တာ မဟုတ္ပါ။
Wisdom-ကုိ တုိးျမွင့္ေပးဖုိ့ သြားရမယ့္လမ္းတစ္ခုကေတာ့- အစိမ္းသက္သက္ ပကတိအရုိင္းမွ အဆင့္ျမင့္ သန့္စင္ထားတဲ့ အေတြးအေခၚမ်ား- ခံစားခ်က္မ်ား- ဆင္ျခင္သုံးသပ္ခ်က္မ်ားနဲ့ လုပ္ေဆာင္ျခင္းမ်ားသုိ့ တုိက္တြန္း ေစ့ေဆာ္ေရြ့လ်ားဖုိ့ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
အဆင့္ျမင့္ သန့္စင္ထားတဲ့အေတြးအေခၚမ်ားမွာ ႏုိးၾကားျခင္းမ်ား- မ်က္စိၾကီးနားၾကီးျခင္းမ်ား- စိတ္၀င္စားမႈ မ်ား- သတိျပဳရိပ္စားမိမႈမ်ား ပါ၀င္ပါတယ္။
အစီအစဥ္တက်ျဖစ္ေနတဲ့ ခံစားခ်က္မ်ားက- အနည္းငယ္ဓာတ္ျပဳမႈမ်ား- လုိလားမႈမ်ားစြာႏွင့္ ထိေတြ့ခံစားျခင္း ကုိ ခြင့္ျပဳမႈမ်ား- လုိအပ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ငါတုိ့ကုိ တုိက္ရုိက္ဦးတည္တာေတာ့ မဟုတ္ပါ။
ဆင္ျခင္သုံးသပ္ခ်က္မ်ားမွာေတာ့ အမွန္တရား၊ ကမၻာေလာကၾကီးနဲ့ပတ္သက္လုိ့ နက္နဲတဲ့အေပၚမွာ အေျခခံတဲ့ မိမိကုိယ္ကုိ ျပန္လည္ဆန္းစစ္ျခင္းမ်ား၊ ဗီဇစိတ္ျဖင့္ အလုိလုိသိျခင္းမ်ားႏွင့္- လူသား အေျခစုိက္ တန္ဖုိးမ်ားႏွင့္ အတူ လုိက္ပါလာတဲ့ ဆုံးျဖတ္ခ်က္မ်ား လုိအပ္ပါတယ္။
ျပီးေတာ့ ပီသတဲ့- အသည္းအသန္ျပင္းျပတဲ့- ဘက္မလုိက္တဲ့- ထိေရာက္တဲ့ လုပ္ေဆာင္ခ်က္မွတစ္ဆင့္- ဒီအရာအားလုံးကုိ သိျမင္ေစပါတယ္။
မွားယြင္းမႈမွ မွန္ကန္မႈ- မမွ်တမႈမွ မ်ွတမႈ- ပ်က္စီးေစလုိမႈမွ သင့္ျမတ္ေကာင္းမြန္မႈ- လွည့္ျဖားမႈမွ ရုိးသားေျဖာင့္မတ္မႈ- ဆုိင္ရာ ေျမာ္ျမင္သိျမင္နားလည္ႏုိင္စြမ္း၊ အဲဒီေျမာ္ျမင္သိျမင္နားလည္းႏုိင္စြမ္း ျဖစ္တဲ့ Wisdom- ရဲ့ အနွစ္သာရကုိ ပညာရွိတဲ့သူမ်ားက- အေကာင္အထည္ ပုံေဖာ္ၾကပါတယ္။ ထုံးစံအတုိင္း အျခားသူမ်ားသုိ့ ေမတၱာ ကရုဏာ ၾကီးမားသူ- မိမိကုိယ္ကုိယ္ တင္းတိမ္ေရာင့္ရဲေက်နပ္သူအျဖစ္ အဲဒီသူမ်ားကုိ သတ္မွတ္ၾကပါတယ္။
သူတုိ့ဟာ တကယ့္ကုိ အေရးၾကီးတဲ့အရာကုိ ေလ့လာသင္ၾကားခဲ့ျပီးပါျပီ။