ျမတ္ဗုဒၶလက္ထက္က အဖြဲ့အစည္းမ်ားကုိ ခြဲထုတ္ၾကည့္လ်င္ အိမ္ယာတည္ေထာင္တဲ့လူ့အဖြဲ့အစည္း(အဂါရိက)၊ အိမ္ယာ မတည္ေထာင္တဲ့လူအဖြဲ့အစည္း(အနဂါရိက)ရယ္လုိ့ ႏွစ္မ်ဳိးႏွစ္စား ေတြ့ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအထဲမွာမွ အိမ္ယာ မတည္ေထာင္တဲ့လူ့ အဖြဲ့အစည္းျဖစ္တဲ့ အနဂါရိက အဖြဲ့အစည္းထဲမွာ သမဏေတြ၊ ပရိဗုိရ္ေတြ၊ တကၠတြန္းေတြဆုိျပီး ကြဲျပားသြားျပန္ပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶရဲ့ သမဏအဖြဲ့အစည္းမွာထဲမွာေတာ့ ဘိကၡဳအဖြဲ့အစည္း၊ ဘိကၡဳနီအဖြဲ့အစည္းရယ္လုိ့ ရွိပါတယ္။ အဲဒါကုိမွ ထပ္ဆင့္လုိ့ ဥပသကာအဖြဲ့အစည္း၊ ဥပသိကာအဖြဲ့အစည္းရယ္လုိ့ ေရတြက္ႏုိင္ပါေသးတယ္။
အိမ္ယာတည္ေထာင္တဲ့အဖြဲ့အစည္းျဖစ္တဲ့ အဂါရိကအဖြဲ့အစည္းဟာ လူ့အဖြဲ့အစည္းတစ္ခုလုံးနဲ့ သက္ဆုိင္ေနေတာ့ ပုိ့လုိ့ က်ယ္ျပန့္ပါတယ္။ ဒီလူ့အဖြဲ့အစည္းထဲမွာ ခတၱိယဆုိတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစားအဖြဲ့အစည္း၊ ပညာရွိမ်ားပါ၀င္တဲ့ ျဗဟၼဏ အဖြဲ့အစည္း၊ ေ၀ႆဆုိတဲ့ ကုန္သည္ပြဲစားဓနရွင္အဖြဲ့အစည္း၊ သုဒၶဆုိတဲ့ အလုပ္သမားေအာက္ေျခလူတန္းစား အဖြဲ့ အစည္းရယ္လုိ့ ေလးမ်ဳိးခြဲျခားထားပါတယ္။
ဆက္လက္လုိ့ ခ်မ္းသာၾကြယ္၀တဲ့ အထက္တန္းလႊာအဖြဲ့အစည္း၊ ေအာက္ေျခလူတန္းသားအဖြဲ့အစည္း၊ အသားအေရာင္ကုိ အေၾကာင္းျပဳျဖစ္ေပၚလာတဲ့အဖြဲ့အစည္း၊ မ်ဳိးႏြယ္ကုိ အေၾကာင္းျပဳလုိ့ ခြဲျခားထားတဲ့အဖြဲ့အစည္းရယ္လုိ့ ထပ္ခြဲႏုိင္ပါေသးတယ္။ မ်ဳိးႏြယ္ဆုိတာကေတာ့ သက်မ်ဳိး၊ သာကီယမ်ဳိး၊ မလႅမ်ဳိးစသျဖင့္ပါ။ အသားအေရာင္ခြဲျခားျခင္းမွာေတာ့ လူျဖဴ(သုကၠ) လူမဲ(ကာဠ) စသျဖင့္ပါ။ ေနာက္ထပ္ လိင္ပုိင္းဆုိင္ရာအရ ခြဲျခားႏုိင္တာကေတာ့ အမ်ဳိးသားအဖြဲ့အစည္း၊ အမ်ဳိးသမီးအဖြဲ့အစည္း ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီအထဲကမွ ထပ္ျပီး ခြဲျခားထုတ္ၾကည့္ယင္ မိဘနဲ့ သားသမီး အဖြဲ့အစည္း၊ ဆရာနဲ့ တပည့္ အဖြဲ့အစည္း၊ သူငယ္ခ်င္းနဲ့ ေဆြးမ်ဳိးဆုိတဲ့ အဖြဲ့အစည္း၊ လင္နဲ့မယားဆုိတဲ့အဖြဲ့အစည္း၊ အလုပ္ရွင္နဲ့အလုပ္သမားဆုိတဲ့ အဖြဲ့အစည္း၊ သမဏျဗဟၼဏ ဆုိတဲ့အကုိးကြယ္ခံအဖြဲ့အစည္း အဲသလုိ ကြဲျပားသြားျပန္ပါတယ္။ ဒါကို ျမတ္ဗုဒၶက အရပ္မ်က္ႏွာမ်ားနဲ့ ခြဲျခားျပထားပါတယ္။ မိဘနဲ့ သားသမီးက အေရွ့အရပ္၊ ဆရာနဲ့ တပည့္က ေတာင္အရပ္၊ သူငယ္ခ်င္းနဲ့ ေဆြးမ်ဳိးက ေျမာက္အရပ္၊ လင္နဲ့မယားက အေနာက္အရပ္၊ အလုပ္ရွင္နဲ့အလုပ္သမားက ေအာက္အရပ္၊ သမဏျဗဟၼဏဆုိတဲ့ အကုိးကြယ္ခံက အထက္အရပ္ အသီးသီး ခြဲျခားျပပါတယ္။
ေယဘုယ်အားျဖင့္ စိတ္၀င္စားမႈတူသူ၊ ဒါမွမဟုတ္ ရည္ရြယ္ခ်က္တူသူမ်ား အတူတကြ စပ္ဆက္ေနတဲ့ လူ့အသုိင္းအ၀ုိင္းကုိ အဖြဲ့အစည္းလုိ့ ေျပာပါတယ္။ အခ်ဳိ့ကလည္း လုပ္ေဖာ္ကုိင္ဖက္၊ အခ်ဳိ့ကလည္း ႏွစ္ဦးႏွစ္ဖက္အက်ဳိး စီးပြါးအတြက္ ရည္ရြယ္ခ်က္တူသူ၊ အခ်ဳိ့ကလည္း တစ္ဦးခ်င္းစီ စုေပါင္းထားတဲ့ အုပ္စုတစ္စုကုိ အဖြဲ့အစည္း စသျဖင့္ ဖြင့္ဆုိထားတာ အမ်ားသားပါ။ အခ်ဳိ့ကေတာ့ အဖြဲ့အစည္းမွာ လူသားကိုသာ ကန့္သတ္ထားတာမဟုတ္ဘဲ သတၱ၀ါအားလုံး ပါ၀င္တယ္လုိ့ ဆုိပါတယ္။
အဖြဲ့အစည္း society-နဲ့ နီးစပ္တဲ့ေ၀ါဟာရေတြကေတာ့ group, crowd, association, institution people, community, clan, tribe - စသျဖင့္ပါ။ ပါဠိလုိကေတာ့ ဒီေ၀ါဟာရေတြနဲ့ နီးစပ္ႏုိင္တယ္လုိေျပာႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ ပဇာ၊ ေလာက၊ မႏုႆ၊ ဇနတာ-တုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။
ေဖာ္ျပခဲ့ျပီးတဲ့ လူ့အဖြဲ့အစည္း အမ်ဳိးမ်ဳိးဟာ ပါဠိစာေပက်မ္းဂန္မ်ားက ေျပာတဲ့ အဖြဲ့အစည္းေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခါ အဲဒါေတြကုိ ထပ္ခြဲျခားၾကည့္မယ္ဆုိယင္ေတာ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္း၊ ရပ္ကြက္,ရပ္ရြာ အဖြဲ့အစည္း၊ ျမိဳ့ျပအဖြဲ့အစည္း၊ ျပည္နယ္အဖြဲ့အစည္း၊ ႏုိင္ငံအဖြဲ့အစည္း၊ ကမၻာ့အဖြဲ့အစည္း စသျဖင့္ အေသးငယ္ဆုံး မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွ အၾကီးဆုံး ကမၻာ့အဖြဲ့အစည္းထိ ပါ၀င္ေနပါတယ္။ အဲဒီအဖြဲ့အစည္းေတြထဲကမွ ဒီေနရာမွာ အဓိကအေျခခံအဖြဲ့အစည္းျဖစ္တဲ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းကုိ ေလ့လာၾကည့္ခ်င္ပါတယ္။
ေလာကမွာ “လူႏွစ္ဦးဟာ တသေဘာတည္းရယ္လုိ့ မရွိဘူး” ဆုိတဲ့အတုိင္း ႏွစ္ေယာက္မွအစျပဳျပီး အဖြဲ့အစည္းရယ္လုိ့ ေရတြက္ခဲ့မယ္ဆုိယင္ အဲဒီအဖြဲ့အစည္းနဲ့အတူ ကပ္ပါလာတာက အက်ဳိးခံစားခြင့္နဲ့ ျပႆနာမ်ားပါ။ အဲဒီျပႆနာေတြကုိ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းဖုိ့အတြက္ လုပ္ေဆာင္ရမယ့္ တာ၀န္၀တၱရားနဲ့ ေစာင္းထိန္းရမယ့္ စည္းကမ္းေတြ ပါ၀င္လာပါတယ္။ ဒီတာ၀န္၀တၱရားနဲ့ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းဆုိတာကလည္း အဖြဲ့အစည္းခ်မ္းသာဖုိ့၊ အဖြဲ့အစည္းခုိင္မာဖုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။
အေသးငယ္ဆုံးျဖစ္တဲ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းက ေဆာင္ရြက္ရမယ္၊ ေစာင့္ထိန္းရမယ့္ အဲဒီ တာ၀န္၀တၱရား၊ စည္းကမ္းေတြကလည္း အမ်ားသားပါ။ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းတစ္ခုမွာ ပါ၀င္ေနသူမ်ားကေတာ့ လင္ေယာက်ာၤးနဲ့ဇနီးမယား၊ မိဘနဲ့ သားသမီးတုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီအထဲက အိမ္ေထာင္ဦးစီးလုိ့ဆုိႏုိင္သူ အမ်ဳိးသားဖက္က ျပဳမူေဆာင္ရြက္ရမွာေတြက “ မေထမဲ့ကင္း၊ အပ္ႏွင္းဥစၥာ၊ မိစၦာမမွား၊ ၀တ္စားဆင္ယင္၊ ျမတ္ႏိုးၾကင္၊ ငါးအင္ လင္က်င့္ရာ” ဆုိတဲ့ အခ်က္ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ဳိးသမီးဖက္က ေဆာင္ရြက္ ရမယ့္အပုိင္းေတြကုိေတာ့ “ အိမ္တြင္းမႈလုပ္၊ သိမ္းထုပ္ေသခ်ာ၊ မိစၦာၾကဥ္ေရွာင္၊ ေလ်ာ္ေအာင္ျဖန့္ခ်ီ၊ ပ်င္းရိမမူ၊ ၀တ္ငါးဆူ၊ အိမ္သူက်င့္အပ္စြာ” အဲသလုိ ျပဆုိထားပါတယ္။
ထပ္ဆင့္လုိ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွာ အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑က ၾကဳိးကုိင္ေနသူျဖစ္တဲ့ လင္ေယာက်ၤားနဲ့ဇနီးမယားအတြက္ ေပါင္းသင္းေနထုိင္မႈပုံစံကုိ ဒီလုိ ေတြ့ရွိရျပန္ပါတယ္။
(၁) သူေသလင္ေယာက်ၤားဟာ သူေသဇနီးမယားႏွင့္အတူ ေပါင္းသင္းေနထုိင္ျခင္း၊
(၂) သူေသလင္ေယာက်ၤားဟာ နတ္သမီးဇနီးမယားႏွင့္အတူ ေနထုိင္ေပါင္းသင္းျခင္း၊
(၃) နတ္သားလင္ေယာက်ာၤးဟာ သူေသဇနီးမယားႏွင့္အတူ ေပါင္းသင္းေနထုိင္ျခင္း၊
(၄) နတ္သားလင္ေယာက်ၤားဟာ နတ္သမီးဇနီးမယားႏွင့္အတူ ေပါင္းသင္းေနထုိင္းျခင္းတုိ့ပါ။
ဒီေနရာမွာ သူေသလင္ေယာက်ာၤး၊ သူေသဇနီးမယား-ဆုိတာကေတာ့ ငါးပါးသီလမလုံျခဳံ၊ ယုတ္ညံ့ေသာသေဘာရွိျခင္း၊ ၀န္တုိျခင္း၊ ဆဲေရးျခင္းသေဘာရွိသူေတြပါ။ နတ္သားလင္ေယာက်ၤား၊ နတ္သမီးဇနီးမယား-ဆုိတာကေတာ့ ကိုယ္က်င့္ တရားေကာင္းျခင္း၊ ေပးကမ္းလုိစိတ္ရွိျခင္း၊ ေမာင္းမဲျခိမ္းေျခာက္ျခင္းမရွိသူမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွာေတာ့ နတ္သားလင္ေယာက်ၤားနဲ့ နတ္သမီးဇနီးမယားတုိ့ရဲ့ အတူ ေပါင္းသင္းေနထုိင္းျခင္းကသာ အဖြဲ့အစည္းကုိ တည္တံ့ခုိင္ျမဲ ေစမယ္လုိ့ ဆုိပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက အနာထပိဏ္သူေဌးရဲ့ ေခြ်းမျဖစ္သူ သုဇာတာကုိ မိန့္ျမြက္ထားတဲ့ ေဖာ္ျပပါအခ်က္ေတြထဲမွာ မိသားစုအဖြဲ့ အစည္းအတြင္း အဖြဲ့အစည္း အစည္းမေျပေစဖုိ့ ေရြးခ်ယ္လုိက္နာရမယ့္ အခ်က္ေတြ ပါ၀င္ေနပါတယ္။
(၁) သူသတ္နဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား (အျခားအမ်ဳိးသားကုိ တပ္မက္ေမာသူ)
(၂) ခုိးသူနဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား( မိမိအမ်ဳိးသားရွာေဖြထားတဲ့ ဥစၥာမ်ားကုိ အျပင္ထုတ္ယူသူ)
(၃) အရွင္နဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား(မိမိအမ်ဳိးသားကုိ လႊမ္းမုိးႏွိပ္စက္သူ)
(၄) အမိနဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား(အစစအရာရာ ေစာင့္ေရွာက္သူ)
(၅) ႏွစ္မနဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား(အရွက္ႏွင့္ယွဥ္ေသာစိတ္ျဖင့္ေနထုိင္သူ)
(၆) အေဆြခင္ပြန္းနဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား(၀မ္းေျမာက္စြာၾကဳိဆုိတတ္သူ)
(၇) က်ြန္မနဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား(မိမိအမ်ဳိးသား၏အလုိဆႏၵနဲ့အညီေနထုိင္သူ)ရယ္လုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေနရာမွာ အနာထပိဏ္ သူေဌးရဲ့ေခ်ြးမ သုဇာတာကေတာ့ က်ြန္မနဲ့တူတဲ့ဇနီးမယား (မိမိအမ်ဳိးသား၏အလုိဆႏၵနဲ့ အညီ ေနထုိင္သူ)အျဖစ္ ၾကဳိးစားပါမယ့္လုိ့ ျမတ္ဗုဒၶကုိ ေလွ်ာက္ထားခဲ့ပါတယ္။
ဓနဥၥယသူေဌးၾကီးက သမီးျဖစ္သူ ၀ိသာခါကုိ မွာၾကားလုိက္တဲ့ စကားေတြကလည္း မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွာ အဖြဲ့အစည္းရဲ့ ေပ်ာ္ရြင္ခ်မ္းေျမ့မႈအတြက္ အေရးပါတဲ့အခ်က္ေတြပါ။
(၁) အတြင္းမီးကုိ အျပင္မထုတ္ရ (မိမိတို့၏အိမ္တြင္းေရးကုိ အျခားသူမ်ားမေျပာရ)
(၂) အျပင္မီးကို အတြင္းသုိ့ မသြင္းရ (အျခားသူမ်ား၏အိမ္တြင္းေရးကုိ မိမိတုိ့၏မိသားစုမ်ား မေျပာရ)
(၃) ေပးကမ္းတတ္သူအားသာ ေပးကမ္းပါ(မိမိပစၥည္းကို ျပန္လည္ေပးအပ္မယ့္သူမ်ားသာ ငွါးရမ္းပါ)
(၄) မေပးကမ္းသူအား မေပးကမ္းရ( မိမိပစၥည္းကုိ ျပန္မေပးတတ္သူမ်ားအား မငွားရမ္းရ)
(၅) ေပးကမ္းသည္ျဖစ္ေစ၊ မေပးကမ္းသည္ျဖစ္ေစ ေပးကမ္းပါ (ဆင္းရဲတဲ့ ေဆြမ်ဳိးႏွင့္မိတ္ေဆြမ်ားအား စြမ္းႏုိင္သေလာက္ ေထာက္ပံ့ပါ)
(၆) ခ်မ္းသာစြာ ေနထုိင္ပါ(လူၾကီးမိဘမ်ားႏွင့္ေနထုိင္သည္အခါ အျပစ္ ၆-ပါး လြတ္သည့္အရပ္တြင္ ေနထုိင္ပါ)
(၇) ခ်မ္းသာစြာ စားပါ( ေယာကၡမမ်ား၊ မိဘမ်ားႏွင့္ လင္ေယာကၤ်ားျဖစ္သူကုိ ေရွးဦးစြာ ေကြ်းေမြးပါ)
(၈) ခ်မ္းသာစြာ အိပ္ပါ(ေယာကၡမမ်ား၊မိဘမ်ားႏွင့္ လင္ေယာကၤ်ားျဖစ္သူတုိ့ထက္ ေရွးဦးစြာ မအိပ္ရ)
(၉) မီးကုိ ရုိေသစြာ လုပ္ေက်ြးပါ(ခင္ပြန္းသည္၏မိခင္ဖခင္တုိ့ကုိ အေလးအျမတ္ထားေစာင့္ေရွာက္ပါ)
(၁၀)အိမ္ဦးနတ္ကုိ ရုိေသပါ (ခင္ပြန္းသည္ကုိ အိမ္ဦးနတ္ကဲ့သုိ့ ရုိေသစြာ ဆက္ဆံပါ) ဆုိတဲ့ အခ်က္မ်ားပါ။
လင္ေယာက်ၤားနဲ့ဇနီးမယားမွသည္ မိဘအျဖစ္သုိ့ ကူးေျပာင္းေရာက္ရွိသြားတဲ့အခါ အဲဒီမိသားစု အဖြဲ့အစည္းထဲမွာ ပြါးစည္းလာတဲ့ သားသမီးမ်ားနဲ့အတူ ေနာက္ထပ္တုိးပြါးလာတဲ့ အရာမ်ားကေတာ့ မိဘအျဖစ္ ထမ္းေဆာင္ရမယ့္ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားနဲ့ သားသမီးမ်ားက ထမ္းေဆာင္ရမယ့္ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားပါ။ မိဘမ်ားက ျပဳမူေဆာင္ရြက္ရမယ့္ အပုိင္းက “ မေကာင္းျမစ္တာ၊ ေကာင္းရာညြန္လတ္၊ အတတ္သင္ေစ၊ ေပးေ၀ႏွီးရင္း၊ ထိမ္းျမားျခင္လွ်င္၊ ၀တ္ငါးအင္၊ ဖခင္မယ္တုိ့တာ” ဆုိတာ ျဖစ္ပါတယ္။
မိဘေတြဟာ သားသမီးမ်ားကုိ ေမြးျမဴၾကရာမွာ ေမ်ာ္လင့္ခ်က္ ငါးမ်ဳိးနဲ့ ေမြးျမဴၾကတယ္လုိ့ ဆုိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့-
(၁) ငါတုိ့ကုိ တစ္ခ်ိန္ေသာအခါ ျပန္လည္၍ လုပ္ေက်ြးေမြးျမဴၾကလိမ့္မယ္၊
(၂) ငါတုိ့ရဲ့အမႈကိစၥအ၀၀တုိ့ကုိ ေဆာင္ရြက္ေပးၾကလိမ့္မယ္၊
(၃) ငါတုိ့ရဲ့အစဥ္အဆက္ အမ်ဳိးအႏြယ္ကုိ ၾကာျမင့္စြာတည္ေအာင္ ေစာင့္ထိန္းလိမ့္မယ္၊
(၄) ငါတုိ့ရဲ့အေမြခံ ျဖစ္လိမ့္မယ္၊
(၅) ငါတုိ့ေသလြန္တဲ့အခါ ငါတုိ့အတြက္ ကုသုိလ္ေကာင္းမႈျပဳျပီး အမွ်အတမ္းေပးေ၀ၾကလိမ့္မယ္-ဆုိတာေတြ ျဖစ္ပါတယ္။
ထပ္ဆင့္လုိ့ သားသမီးေတြအေပၚမွာ ထားတတ္ၾကတဲ့ သဘာ၀ကုိ ၾကည့္မယ္ဆုိယင္ေတာ့ ေတြ့ျမင္ႏုိင္တာက ဒီလုိပါ။
(၁) မိဘေတြထက္ ေက်ာ္လြန္ေသာဂုဏ္ရွိတဲ့သားသမီး - အတိဇာတ
(၂) အမိအဖတုိ့နဲ့ဂုဏ္တူေသာသားသမီး - အႏုဇာတ
(၃) မိဘတုိ့ေအာက္ ဂုဏ္နိမ့္ေသာသားသမီး - အ၀ဇာတ ရယ္လုိ့ သုံးမ်ဳးိ ရွိပါတယ္။
ပညာရွိျဖစ္သူမ်ားကေတာ့ အတိဇာတ နဲ့ အႏုဇာတသားသမီးမ်ားကုိ အလုိရွိျပီး အ၀ဇာတ-ျဖစ္တဲ့ သားသမီးဟာ အမ်ဳိးအႏြယ္ကုိ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ႏုိင္စြမ္းမရွိလုိ့ အားမရၾကဘူးလုိ့ ဆုိပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ေက်ာ္လြန္ျခင္း၊ တန္းတူျဖစ္ျခင္း၊ နိမ့္က်ျခင္းဆုိတာေတြက ရတနာသုံးပါးကုိ ၾကည္ညဳိမႈ၊ ကုိယ္က်င့္တရားေကာင္းမႈ၊ ပညာတတ္မႈ စသျဖင့္ ပါ၀င္ပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက မိန့္ၾကားထားရာမွာ မိဘျဖစ္သူမ်ားဟာ ခုျပဆုိမယ့္အခ်က္ေတြ မျဖည့္ဆည္းထားခဲ့ယင္ သားသမီးမ်ားထံမွ ပူေဇာ္မႈ ျမတ္ႏုိးမႈကုိ ျပည္လည္ေမ်ာ္လင့္ဖုိ့ ခဲယင္းတယ္ဆုိတာပါ။ အဲဒါေတြကေတာ့ -
(၁) ဒါန -ဆုိတဲ့ ေပးကမ္းစြန္ၾကဲမႈ၊ သေဘာထားၾကီးရက္ေရာမႈ
(၂) ေပယ်၀ဇၹ -ဆုိတဲ့ ခ်စ္ဖြယ္ေသာစကားကုိေျပာဆုိမႈ
(၃) အတၳစရိယာ- ဆုိတဲ့ အက်ဳိးစီးပြါးကုိ က်င့္မႈ၊ စီးပြါးဥစၥာအတြက္ ဖန္တီးေပးမႈ
(၄) သမာနတၱတာ -ဆုိတဲ့ ထုိက္သည္အားေလ်ာ္စြာ ကုိယ္ႏွင့္ထပ္တူျပဳမႈ၊ ကိုယ္နဲ့တန္းတူထားမႈ-တုိ့ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီမိသားစုအဖြဲ့အစည္းထဲမွာ ပါ၀င္ေနတဲ့ သားသမီးမ်ားဖက္က ျပဳမူေဆာင္ရြက္ရမယ့္အပုိင္းက်ေတာ့ “ေကြ်းေမြးမပ်က္၊ ေဆာင္ရြက္စီမံ၊ ေမြခံထုိက္ေစ၊ လႈမွ်ေ၀၍၊ ေစာင့္ေလမ်ဳိးႏြယ္၊ ၀တ္ငါးသြယ္၊ က်င့္ဖြယ္သားတုိ့တာ” အဲဒါေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ မဂၤလသုတ္မွာ “အမိအဖေတြကုိ ျပဳစုလုပ္ေက်ြးျခင္းသည္ မဂၤလာတစ္ပါး” လုိ့ ေဖာ္ျပထားပါတယ္။
ဒီေတာ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွာ လင္ေယာက်ၤားေနရာမွ ျဖည့္ဆည္းရမႈအပုိင္း၊ ဇနီးမယားဘက္က ထိန္းသိမ္းရမယ့္အခ်က္၊ မိဘအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ရမယ့္အရာ၊ သားသမီးမ်ားက ျပန္လည္ေပးဆပ္ရမယ့္အခန္းက႑-ဆုိျပီး အဲသလုိ ျပည့္စုံမယ့္ အခ်က္ေတြက အမ်ားသားပါ။ ဒီေနရာမွာ ဗ်ဂၣပဇၹအမ်ဳိးသားက ျမတ္ဗုဒၶကုိ ေလ်ွာက္ထားတဲ့ စကားေတြကုိ ေဖာ္ျပခ်င္ပါေသးတယ္။ အဲဒါကေတာ့
“အရွင္ဘုရား! ကာမဂုဏ္ခံစားတဲ့ တပည့္ေတာ္တုိ့ လူသားေတြဟာ သားမယားေတြနဲ့ အတူတူေနပါတယ္။ စႏၵကူးနံ့သာေတြ သုံးေဆာင္သလုိ ပန္းမ်ားကုိ ပန္ဆင္ၾကပါတယ္။ ေရႊေငြေတြနဲ့လည္း သာယာ ၾကပါတယ္ဘုရား။ လက္ရွိဘ၀မွာ အက်ဳိးစီးပြါးခ်မ္းသာကုိ ျဖစ္ေစမယ္၊ ေနာင္တမလြန္ဘ၀မွာလဲ ျမင့္ျမတ္ေကာင္းမြန္တဲ့ ဘ၀ကုိ ရရွိမယ့္ လုိက္နာရမယ့္အခ်က္ေတြကုိ မိန့္ၾကားပါဘုရား”လုိ့ ေလွ်ာက္ထားပါတယ္။
ဒီအခါ ျမတ္ဗုဒၶက မ်က္ေမွာက္ဘ၀ ခ်မ္းသားဖုိ့အတြက္ -
(၁) ဥ႒ာနသမၸဒါ- လုံ့လ၀ီရိယ ျပည့္စုံရမယ္၊
(၂) အာရကၡသမၸဒါ - ေစာင့္ေရွာက္မႈနဲ့ ျပည့္စုံရမယ္၊
(၃) ကလ်ာဏမိတၱတာ- မိတ္ေဆြေကာင္းရွိရမယ္၊
(၄) သမဇီ၀ိတာ - မွ်တစြာ အသက္ေမြးမႈ ရွိရမယ္-လုိ့ မိန့္ၾကားပါတယ္။
တမလြန္ခ်မ္းသာစီးပြါးအတြက္ေတာ့ - (၅) သဒၶါသမၸဒါ (၆) သီလသမၸဒါ (၇)စာဂသမၸဒါ (၈) ပညာသမၸဒါ - ဆုိတဲ့ ယုံၾကည္မႈ၊ အက်င့္သီလ၊ စြန့္ၾကဲမႈ၊ ပညာေတြနဲ့ ျပည့္စုံရမယ္-လုိ့ မိန့္ပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ ေလာကမွာ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းတစ္ခုတည္း ရပ္တည္ေနတာမဟုတ္ပါ။ ရပ္တည္ဖုိ့လဲ မျဖစ္ႏုိင္တဲ့ အရာပါ။ သူနဲအတူဆက္စပ္ေနတဲ့ လူမႈအသုိင္းအ၀ုိင္းကလည္း ရွိေနေသးတာပါ။ အဲဒါေတြကေတာ့ ေဆြမ်ဳိးမ်ား၊ မိတ္ေဆြမ်ား၊ ဆရာမ်ား၊ တပည့္မ်ား၊ အကုိးကြယ္ခံမ်ား၊ အလုပ္သမားမ်ား၊ အလုပ္ရွင္မ်ား စသျဖင့္ပါ။ ဒါေတြကေတာ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းရဲ့အျပင္ဘက္မွာ ရွိေနတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္အဖြဲ့အစည္းေတြပါ။ အဲဒီပတ္၀န္းက်င္အသိုင္းအ၀ုိင္းေပၚမွာ ျဖည့္ဆည္းေပးရမယ့္ က်င့္သုံးေပးရမယ့္အပုိင္းေတြကလည္း အမ်ားသားပါ။
ဒါေတြဟာ ျမတ္ဗုဒၶက သာမန္လူ့အဖြဲ့အစည္းမ်ားအတြက္ လမ္းညႊန္ထားျခင္းမွ်သာ ျဖစ္ပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶဟာ လူ့အဖြဲ့အစည္းနဲ့ မကင္းကြာေသာ္လည္း အိမ္ယာမတည္ေထာင္တဲ့ အနဂါရိကအဖြဲ့၀င္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သံဃအဖြဲ့အစည္းကဲ့သုိ့ ပညတ္ထားျခင္းမ်ဳိး၊ အမိန့္ဆန္တဲ့အျပဳအမူမ်ဳိး တစ္စုံတစ္ရာ မပါပါ။ လူ့အဖြဲ့အစည္းအတြက္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ား ခ်မွတ္ျခင္းမ်ဳိးလည္း မရွိခဲ့ပါ။ ဒါေပမယ့္ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့အခ်က္ေတြ ျပည့္စုံယင္ေတာ့ အဖြဲ့အစည္းေတြဟာ တုိးတက္ခ်မ္းသာမယ္၊ တည္ျငိမ္ေအးခ်မ္းမယ္ဆုိတာကုိ လမ္းညႊန္မႈ ျပဳလုပ္ျခင္း၊ ေဖာ္ထုတ္ျပျခင္းမွ်သာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဖြဲ့အစည္းဆုိရာမွာ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွ ေဆြမ်ဳိးမ်ား၊ မိတ္ေဆြမ်ား၊ ဆရာမ်ား၊ တပည့္မ်ား၊ အကုိးကြယ္ခံမ်ား၊ အလုပ္သမားမ်ား၊ အလုပ္ရွင္မ်ား စသျဖင့္ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းရဲ့အျပင္ဘက္မွာ ရွိေနတဲ့ ပတ္၀န္းက်င္အထိ က်ယ္ျပန့္ပါတယ္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ေတာ့ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းတစ္ခုမွ ရပ္ကြက္တစ္ခု, ရြာတစ္ခု အဖြဲ့အစည္းသို့၊ အဲဒီ ရပ္ကြက္တစ္ခု, ရြာတစ္ခုမွ ျမိဳ့နယ္တစ္ခုသို့၊ အဲဒီျမဳိ့နယ္တစ္ခုမွ ျပည္နယ္တစ္ခုသို့၊ အဲဒီျပည္နယ္တစ္ခုမွ ႏုိင္ငံတစ္ခုသုိ့၊ အဲဒီႏုိင္ငံတစ္ခုမွ ကမၻာ့အဖြဲ့အစည္းသုိ့ တျဖည္းျဖည္း က်ယ္ျပန့္သြားပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ကမၻာ့အဖြဲ့အစည္းၾကီးရဲ့ သာယာ၀ ေျပာေရးအတြက္ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းက အခရာက်ေနမလားဆုိတာပါ။ အဲဒီမိသားစု အဖြဲ့အစည္းမွာလဲ လင္ေယာက်ၤားနဲ့ ဇနီးမယားက အဓိကအေရးပါေနပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ လင္ေယာက်ာၤနဲ့ဇနီးမယားကုိ လူမႈေရးဆုိင္ရာ အစိတ္အပုိင္းတစ္ရပ္အျဖစ္ ပုံေဖာ္ထား၊ ပုံသြင္းထားတာပါ။ မိသားစုအဖြဲ့အစည္းမွာ တစ္စံုတစ္ေယာက္က အျခားတစ္စုံတစ္ေယာက္ထက္ နိမ့္က်ျခင္း မရွိပါ။ လိင္ပုိ္င္းဆုိင္ရာအရ ျမင့္ျမတ္တယ္ ယုတ္နိမ့္တယ္ဆုိတာမရွိပါ။ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားႏွင့္သာ သတ္မွတ္ေပးထားတာပါ။ သူတုိ့ရဲ့ဆက္ဆံမႈဟာ တပ္မက္မႈနဲ့ ၾကည္နဴးဖြယ္ရာ အခ်စ္မ်ားျဖစ္သာမဟုတ္ပါ။ ျမတ္ႏုိးယုယျခင္း၊ နားလည္မႈႏွင့္အျပန္အလွန္ယုံၾကည္မႈက ျဖစ္ေစတဲ့ ေပါင္းစည္းျခင္းနဲ့ ဖြဲ့စည္းတည္ေဆာက္ထားတာပါ။
ဒီတာ၀န္၀တၱရားမ်ားကပဲ ႏွစ္ဦးစလုံးအတြက္ လူအဖြဲ့အစည္းအတြင္း ေယာက်ၤားၾကီးစုိးတဲ့ မိသားစုအယူအဆမွ ေသြးဖည္းသြားေစကာ အဲဒီအယူအဆ ေဘာင္ေတြကုိ ေက်ာ္လြန္သြားတဲ့ အခ်ဳပ္အခ်ယ္ကင္းျခင္းနဲ့ တစ္ဦးကိုတစ္ဦး အမွီသဟဲ ျပဳျခင္းဘက္သုိ့ ဦးတည္သြားေစတာပါ။ အသီးသီးေသာအခြင့္အေရးနဲ့တာ၀န္၀တၱရားမ်ားက ဘ၀အတြက္ အဓိပၸါယ္ျပည့္၀လာျခင္း၊ နားလည္မႈျဖင့္ ဘ၀ရဲ့ေလာကဓံ အေကာင္းအဆုိးကုိ ရင္ဆုိင္ႏုိင္ဖုိ့ သူတုိ့ကုိ အေထာက္ အကူေပးေနပါတယ္။
အဲဒီေနာက္ သားသမီးမ်ား ပြါးစည္းလားတဲ့အခါ လင္ေယာက်ၤားနဲ့ဇနီးမယားအဆင့္မွ မိဘမ်ားအျဖစ္ ျမင့္ျမတ္တဲ့ အဆင့္အတန္းသုိ့ ၀င္ေရာက္လာပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ မိဘမ်ားရဲ့အေရးၾကီးတဲ့အေျခအေနအဆင့္အတန္းကုိေပးတဲ့အခါမွာ အေရွ့အရပ္ကုိ မိဘမ်ားကုိယ္စား ရည္ညြန္းထားပါတယ္။ ျဗဟၼဏအႏြယ္၀င္ေတြဟာ မိဘေတြကုိ သူတုိ့ကုိးကြယ္တဲ့ ျဗဟၼာၾကီးေတြနဲ့ (ျဗဟၼာတိ မာတာပိတေရာ)တန္းတူထားခဲ့ၾကတာပါ။ အဖြဲ့အစည္းမ်ားမွာ အဓိက ဆက္ႏြယ္မႈ, ဆက္ဆံမႈဟာ မိသားစု အဖြဲ့အစည္းထဲက မိဘမ်ားသာ ျဖစ္ပါတယ္။ မိသားစုတစ္ခုကုိ အဖြဲ့အစည္းတစ္ခုအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကည့္တဲ့အခါ အဲဒီအဖြဲ့အစည္းကို ေကာင္းစြာတည္ေထာင္ႏုိင္ျပီးဆုိလ်င္ အဲဒီေနာက္ အျခားလူမႈအဖြဲ့အစည္းမ်ားကုိ တည္ေထာင္ႏုိင္ဖုိ့အတြက္ အခက္အခဲ နည္းပါးသြားမယ္ ဆုိတာပါ။ မိသားစုအတြင္းမွာ အားလုံးေသာတာ၀န္မ်ား ၀တၱရားမ်ားကုိ ျပည့္၀စြာ ျဖည့္ဆည္းထားတဲ့အခါ အျခားေသာ လူမႈအဖြဲ့အစည္းမ်ားကုိ ဆက္ဆံရာမွာ ပဋိပကၡမ်ား၊ မေျပလည္မႈမ်ား၊ မျငိမ္သက္မႈမ်ား၊ မေက်နပ္မႈမ်ား၊ မသာယာမႈမ်ား၊ ဣေျႏၵမဲ့မႈမ်ား၊ သေဘာမတူမႈမ်ား မရွိႏိုင္ေတာ့ပါ။
ဒီေဆာက္တည္ရမယ့္အရာ၀တၱဳေတြကုိ မိသားစုအတြင္းမွာ မေတြ့ျမင္ရဘူးဆုိလ်င္ေတာ့ အဲဒီမိသားစုအဖြဲ့အစည္းဟာ အုပ္မႏုိင္ထိိန္းမရ အေျခအေနသို့ ဆုိက္ေရာက္လာႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒီမိသားစုဟာ ေဖာက္ေဖာက္ျပန္ျပန္ျဖစ္ေနျပီးဆုိယင္ အဲဒီေနာက္ အျခားအဖြဲ့အစည္းမ်ားသုိ့ ရုိက္ခတ္သြားမွာပါ။ အလားတူပါပဲ။ အကယ္၍ မိသားစုဖြဲ့စည္းပုံဟာ ေကာင္းစြာ တည္ေဆာက္ထားမယ္ဆုိလ်င္ မိဘမ်ား၊ တပည့္ႏွင့္ဆရာသမားမ်ား၊ ဇနီးမယားႏွင့္ကေလးမ်ား၊ အလုပ္ရွင္နဲ့ အလုပ္သမားမ်ား၊ သမဏ ျဗဟၼဏမ်ားကဲ့သုိ့ေသာ လူအဖြဲ့အစည္းအတြင္းရွိ အသင္း၀င္အားလုံးဟာလည္း တုိးတက္ဖြံ့ ျဖဳိးေနမွာပါ။ မိသားစု အဖြဲ့အစည္းရဲ့စနစ္ကုိ ေကာင္းစြာ တည္ေဆာက္ထားတာမဟုတ္လ်င္ အျခားသူတုိ့ဟာလည္း ယုိယြင္းပ်က္စီးလာမယ္ဆုိတာပါ။
ဗုဒၶရႈ့ေထာင့္အလုိအရေတာ့ မိသားစုဆုိင္ရာ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားကုိ မိသားစုအတြင္းမွာရွိတဲ့ အျခားသူကုိေတာင္ လႊဲေျပာင္းေပးလုိ့ မရႏုိင္ဘူးဆုိတာပါ။ မိသားစုအတြင္း တစ္ဦးခ်င္းအလုိက္ အေကာင္းအဆုိးဆုိတဲ့ အရာ၀တၳဳမ်ားဟာ သူတုိ့ရဲ့ တာ၀န္အသီးသီးအေပၚမွာပဲ မူတည္ေနပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶမိန့္ၾကားထားတာကေတာ့ “သုဒၶီ အသုဒၶိ ပစၥတၱံ၊ နာေညာ အညံ ၀ိေသာဓေယ = ျဖဴစင္ျခင္း၊ မျဖဴစင္ျခင္းဟာ မိမိကိုယ္ကုိယ္ေပၚမွာပဲ မူတည္ပါတယ္။ တစ္ဦးတစ္ေယာက္က အျခားတစ္ဦးတစ္ေယာက္ကုိ ျဖဴစင္သန့္ရွင္းေအာင္ ျပဳလုပ္မေပးႏုိင္ပါ” ဆုိတာပါ။